Prenjski alpski daždevnjak

Uvod

Alpske populacije crnog ili alpskog daždevnjaka spadaju u podvrstu Salamndra atra atra (Laurenti, 1768) i naseljavaju područje Alpa od Francuske do Slovenije. Salamandra atra prenjensis je endemska podvrsta karakteristična za područje Dinarida, gdje se sporadično pojavljuje u nepoznatom broju fragmentiranih, izoliranih populacija. Naseljava Hrvatsku, BiH, Crnu Goru, Kosovo i Srbiju te Albaniju.  Distribucija vrste između ova dva regiona je diskontinuirana. U Bosni i Hercegovini se pojavljuje na planini Prenj i Čvrsnica. Nalaz Wernera za planinu Treskavica nije potvrđen od 1895-me godine.

Stanište vrste na oba područja se izrazito razlikuje: U Alpama populacije imaju veću vertikalnu distribuciju (od 500m – 2500m) i uglavnom se nalaze u mješovitim šumama; Dinarske populacije žive na visočijim nadmorskim visinama (900 – 2000m) iznad linije šume na otvorenim vlažnim livadama. Iako naizgled nema bitno vidljivih razlika, smatra se da su izoliranost, razlike u ekologiji i ponašanju, dovele i do razvoja sitnih morfoloških razlika između dinarskih i alpskih jedinki. Prema Sofiji Mikšić, koja je opisala podvrstu 1969-te godine, dinarske jedinke su u odnosu na alpske manje i nijansa crne boje im je svjetlija te imaju zaobljene nepčane zube za razliku od paralelno raspoređenih nepčanih zuba alpskih jedinki.

Ciljevi projekta

Uprkos navdenim razlikama, status podvrste prenjensis nije u potpunosti prihvaćen u naučnim krugovima radi nedovoljnih bioloških podataka. (Pod)vrsta je posebna po tome što je u potpunosti crna, rađa 1 - 2 živih mladunčadi, naseljava surova staništa ograničena na visoke nadmorske visine te tako podsjeća na (nebeske) otočke populacije - sve karakteristike koje pridonose njenoj ranjivosti. Oskudno znanje o distribuciji i biologiji ove (pod)vrste na našim prostorima, ozbiljno narušava napore da se odrede odgovarajuće mjere za njenu zaštitu.

Cilj projekta je uspostaviti trajni i održivi REGIONALNI sistem monitoringa populacija i utemeljiti AKTIVNU zakonsku zaštitu ovog našeg vrijednog animalnog resursa. Istraživanje koje se vrši ovim projektom će također značajno doprinijeti u dostavljanju potrebnih bioloških podataka za dokazivanje statusa podvrste. Zakonska zaštita Prenja i Čvrsnice kao areala prenjensisa je od ključnog značaja i za zaštitu bogatog i jedinstvenog biodiverziteta ovog područja!!!

Terenske aktivnosti

Distribucijske analize: Od 2013 – te godine se redovno vrše terenska istraživanja na planinama Treskavica, Maglić, i Cincar za koje su prethodna istraživanja pokazala mogućnost pronalaska ove vrste. Distribucijske analize se od 2015-te godine vrše i u Hrvatskoj. Od ljeta 2016-te godine distribucijske analize će se vršiti i na najjužnijem dijelu areala podvrste: Prokletijama

Ekološka ispitivanja: Prilikom terenskih aktivnosti, cilj je prikupiti što više podataka o populacijskoj ekologiji  te informacija o ekosistemu koji ove populacije obitavaju. Bilježe se faktori staništa upotrebom ručnih data logera (temperatura, vlažnost i tačka rosišta), dok se data logeri sa USB priključkom ostavljaju na terenu tokom čitave godine. Komparativne ekološke analize se vrše sa BiH i Hrvatskim populacijama. U okviru ove skupine istraživanja, ispituju se i  (a) hranidbene navike - ispiranjem želudaca jedinki i prikupljanjem insekata u klopkama kako bi se ustanovio "meni" daždevnjaka; (b) temperaturna valenca jedinki - raspon temepraturnih vrijednosti pod kojima su jedinke aktivne te definisanja optimalne temperature funkcionisanja; ovo istraživanje će pokazati da li daždevnjaci imaju sposobnost termoregulacije i kako bi dolazeće klimatske promjene uticale na njihov opstanak.

Uspostavljanje sistema monitoringa: Od 2015-te godine počeo je monitoring populacija daždevnjaka na Prenju i Čvrsnici te Gorskom Kotaru (Hrvatska). Transekti koji se postavljaju u ovu svrhu na terenu, će dati uvid u brojno stanje jedinki, strukturu, disperziju i gustoću populacija.

Više informacija o trenutnim aktivnostima možete naći ovdje i ovdje

Ugroženost i zaštita

Alpski daždevnjak je na aneksu II Berneske Konvencije (Konvecija za zaštitu evropskih biljnih i životinjskih vrsta) i aneksu IV Habitat direktive (Konvencija za zaštitu globalnog Biodiverziteta). Nema CITES status.

Dokazivanje statusa podvrste bi moglo uticati na premještanje ovog resursa na aneks II Habitat direktive te ga tako, proglasiti NATURA2000 vrstom. BiH je ušla u proceduru definisanja NATURA2000 mreže i potpisnik je obe spomenute Konvencije. U BiH, iako na crvenoj listi, vrsta nije zaštićena zakonom a njen habitat je pod velikim ljudskim pritiskom (ilegalne ispaše, sječa šuma, požari, gradnja turističke infrastrukture). Požar na Prenju 2012-te godine je zahtvatio veliki dio staništa prenjskih populacija čiji će oporavak biti dugotrajan. Globalne klimatske promjene povećavaju incidencu ovakvih događaja.

Prema IUCN kategorizaciji, alpski daždevnjak ima LC (Least Concerned) status zaštite koji je opravdan za alpske populacije. Dinarskim populacijama treba drugačiji pristup pri definisanju statusa zaštite jer imaju smanjenu distribuciju i uzak habitat; izrazito su fragmentirane i izolirane u odnosu na alpske jedinke. Prenjensis populacije prema IUCN kriterijima bi imale status EN (Endangered) koji je potvrđen i kada se procjena ugroženosti vrši prema DELH pristupu (Distribution, Ecology, Life History Data). Riječ je o visoko-prioritetnoj vrsti vodozemca za zaštitu u BiH.

Zanimljivosti

Maksimalni registrovani životni vijek u divljini je 17 godina, a u zatočeništvu se vjeruje da mogu živjeti i do 40 godina.

U periodu hibernacije u svakoj ćeliji tijela proizvode glicerol koji se ponaša kao vrsta antifriza te spriječava formiranje kristalnih struktura leda od vode u ćelijama koje bi mogle usmrtiti životinju.

Od svih oplođenih jaja, opstaje samo jedno ili dva embrija koji se razvijaju u jajovodima. Ostala oplođena jajašca služe kao hrana novoformiranim embrijima te je ovo jedini primjer intrauterinog kanibalizma u svijetu vodozemaca.Oba mladunca koja se razvijaju u tijelu majke (jajovodu) rastu do jednake veličine i jačine i rode se u istom satu, ali može da se desi i da se nejednako razviju pa se u tom slučaju slabiji mladunac dodatno zadržava u tijelu majke i rađa se tek nakon nekoliko dana ili čak sedmica poslije rođenja prvog. Mladunci su odmah spremni za samostalan život.

Imaju jako veliku sposobnost regeneracije: mogu regenerisati bilo koji dio izgubljenog tijela (osim kičmene moždine i centralnog nervnog sistema). Period regeneracije npr. kompletnog izgubljenog ekstremiteta (čitave noge ili ruke) može trajati od jednog mjeseca (mlađi primjerci) pa do oko tri mjeseca kod odraslih primjeraka. Nakon toga, novi ekstremitet postaje u potpunosti funkcionalan.

Otrovna bjeličasta supstanca koju ispuštaju iz tjelesnih žlijezda je nepoznatog sastava i vjeruje se da ima neurotoksična svojstva. 

Druge analize u okviru projekta

Analize hitridiomikoze - bolest koja je odgovorna za masovno istrijebljenje vodozemaca širom svijeta i koja se nemilosrdno aktivno širi po svijetu. Analize se vrše kako bi se ustanovilo da li je patogena gljivica - Batrahochytridium dendrobatidis (Bd) invadirala  i područje BiH Dinarida te da li predstavlja prijetnju prenjskom alpskom daždevnjaku. Tokom terenskih istraživanja zabilježeno je nekoliko misterioznih smrtnih slučajeva ovih jedinki za koje se sumnjalo da je Bd odgovorni krivac. Srećom, analize su se pokazale negativne.

Morfološke analize - imaju posebnu ulogu u svrhu dokazivanja statusa podvrste; komparativne morfološke analize vrše se sa austrijskim jedinkama kako bi se otkrilo da li je izoliranost ovih dvaju populacija dovela do ispoljavnaja specifičnih morfoloških karakteristika.

Reproduktivne analize - jedinke alpskog daždevnjaka rađaju uvijek dvoje u potpunosti metamorfoziranih mladih nakon 2-3 godine gestacije ("trudnoće"). Zbog surovih uslova koje prenjensis obitava, vrijeme gestacije je produženo a preeliminarne analize su pokazale da neke ženke rađaju samo po jedno mlado. Prodobnija ispitivanja slijede u doalzećim godinama istraživanja.